On board a steamer I once met an elderly man, with such a merry face that, if it was really an index of his mind, he must have been the happiest fellow in creation; and indeed he considered himself so, for I heard it from his own mouth. He was a Dane, the owner of a travelling theatre. He had all his company with him in a large box, for he was the proprietor of a puppet-show. His inborn cheerfulness, he said, had been tested by a member of the Polytechnic Institution, and the experiment had made him completely happy. I did not at first understand all this, but afterwards he explained the whole story to me; and here it is:–
"I was giving a representation," he said, "in the hall of the posting-house in the little town of Slagelse; there was a splendid audience, entirely juvenile excepting two respectable matrons. All at once, a person in black, of student-like appearance, entered the room, and sat down; he laughed aloud at the telling points, and applauded quite at the proper time. This was a very unusual spectator for me, and I felt anxious to know who he was. I heard that he was a member of the Polytechnic Institution in Copenhagen, who had been sent out to lecture to the people in the provinces. Punctually at eight o'clock my performance closed, for children must go early to bed, and a manager must also consult the convenience of the public.
At nine o'clock the lecturer commenced his lecture and his experiments, and then I formed a part of his audience. It was wonderful both to hear and to see. The greater part of it was beyond my comprehension, but it led me to think that if we men can acquire so much, we must surely be intended to last longer than the little span which extends only to the time when we are hidden away under the earth. His experiments were quite miracles on a small scale, and yet the explanations flowed as naturally as water from his lips. At the time of Moses and the prophets, such a man would have been placed among the sages of the land; in the middle ages they would have burnt him at the stake.
All night long I could not sleep; and the next evening when I gave another performance and the lecturer was present, I was in one of my best moods.
I once heard of an actor, who, when he had to act the part of a lover, always thought of one particular lady in the audience; he only played for her, and forgot all the rest of the house, and now the Polytechnic lecturer was my she, my only auditor, for whom alone I played.
When the performance was over, and the puppets removed behind the curtain, the Polytechnic lecturer invited me into his room to take a glass of wine. He talked of my comedies, and I of his science, and I believe we were both equally pleased. But I had the best of it, for there was much in what he did that he could not always explain to me. For instance, why a piece of iron which is rubbed on a cylinder, should become magnetic. How does this happen? The magnetic sparks come to it,– but how? It is the same with people in the world; they are rubbed about on this spherical globe till the electric spark comes upon them, and then we have a Napoleon, or a Luther, or some one of the kind.
'The whole world is but a series of miracles,' said the lecturer, 'but we are so accustomed to them that we call them everyday matters.' And he went on explaining things to me till my skull seemed lifted from my brain, and I declared that were I not such an old fellow, I would at once become a member of the Polytechnic Institution, that I might learn to look at the bright side of everything, although I was one of the happiest of men.
'One of the happiest!' said the lecturer, as if the idea pleased him; 'are you really happy?'
'Yes,' I replied; 'for I am welcomed in every town, when I arrive with my company; but I certainly have one wish which sometimes weighs upon my cheerful temper like a mountain of lead. I should like to become the manager of a real theatre, and the director of a real troupe of men and women.'
'I understand,' he said; 'you would like to have life breathed into your puppets, so that they might be living actors, and you their director. And would you then be quite happy?'
I said I believed so. But he did not; and we talked it over in all manner of ways, yet could not agree on the subject. However, the wine was excellent, and we clanked our glasses together as we drank. There must have been magic in it, or I should most certainly become tipsy; but that did not happen, for my mind seemed quite clear; and, indeed, a kind of sunshine filled the room, and beamed from the eyes of the Polytechnic lecturer. It made me think of the old stories when the gods, in their immortal youth, wandered upon this earth, and paid visits to mankind. I said so to him, and he smiled; and I could have sworn that he was one of these ancient deities in disguise, or, at all events, that he belonged to the race of the gods. The result seemed to prove I was right in my suspicions; for it was arranged that my highest wish should be granted, that my puppets were to be gifted with life, and that I was to be the manager of a real company. We drank to my success, and clanked our glasses. Then he packed all my dolls into the box, and fastened it on my back, and I felt as if I were spinning round in a circle, and presently found myself lying on the floor. I remember that quite well. And then the whole company sprang from the box. The spirit had come upon us all; the puppets had become distinguished actors– at least, so they said themselves– and I was their director.
When all was ready for the first representation, the whole company requested permission to speak to me before appearing in public. The dancing lady said the house could not be supported unless she stood on one leg; for she was a great genius, and begged to be treated as such. The lady who acted the part of the queen expected to be treated as a queen off the stage, as well as on it, or else she said she should get out of practice. The man whose duty it was to deliver a letter gave himself as many airs as he who took the part of first lover in the piece; he declared that the inferior parts were as important as the great ones, and deserving equal consideration, as parts of an artistic whole. The hero of the piece would only play in a part containing points likely to bring down the applause of the house. The 'prima donna' would only act when the lights were red, for she declared that a blue light did not suit her complexion. It was like a company of flies in a bottle, and I was in the bottle with them; for I was their director. My breath was taken away, my head whirled, and I was as miserable as a man could be. It was quite a novel, strange set of beings among whom I now found myself. I only wished I had them all in my box again, and that I had never been their director. So I told them roundly that, after all, they were nothing but puppets; and then they killed me. After a while I found myself lying on my bed in my room; but how I got there, or how I got away at all from the Polytechnic professor, he may perhaps know, I don't. The moon shone upon the floor, the box lay open, and the dolls were all scattered about in great confusion; but I was not idle. I jumped off the bed, and into the box they all had to go, some on their heads, some on their feet. Then I shut down the lid, and seated myself upon the box. 'Now you'll have to stay,' said I, 'and I shall be cautious how I wish you flesh and blood again.'
I felt quite light, my cheerfulness had returned, and I was the happiest of mortals. The Polytechnic professor had fully cured me. I was as happy as a king, and went to sleep on the box. Next morning– correctly speaking, it was noon, for I slept remarkably late that day– I found myself still sitting there, in happy consciousness that my former wish had been a foolish one. I inquired for the Polytechnic professor; but he had disappeared like the Greek and Roman gods; from that time I have been the happiest man in the world. I am a happy director; for none of my company ever grumble, nor the public either, for I always make them merry. I can arrange my pieces just as I please. I choose out of every comedy what I like best, and no one is offended. Plays that are neglected now-a-days by the great public were ran after thirty years ago, and listened to till the tears ran down the cheeks of the audience. These are the pieces I bring forward. I place them before the little ones, who cry over them as papa and mamma used to cry thirty years ago. But I make them shorter, for the youngsters don't like long speeches; and if they have anything mournful, they like it to be over quickly."
Er was op de stoomboot een oud uitziende man die zo vergenoegd keek dat, als zijn gezicht niet loog, hij de gelukkigste mens op aarde moest zijn.
Dat was hij ook, zei hij. Ik hoorde het uit zijn eigen mond. Het was een Deen, een landsman van mij, een reizend theaterdirecteur. Hij had zijn hele personeel bij zich, dat lag in een grote kist: het was een marionettentheater. Zijn aangeboren goede humeur, zei hij, was gelouterd door een ingenieur en bij dat experiment was hij volkomen gelukkig geworden. Ik begreep hem niet dadelijk, maar toen legde hij mij de hele geschiedenis heel helder uit.
Hier is ze. "Het was in Slagelse," zei hij. "Ik gaf een voorstelling in de herberg van het postkantoor, een briljante gelegenheid en een briljant publiek, geen van allen aangenomen, op een paar oude juffrouwen na.
Dat was hij ook, zei hij. Ik hoorde het uit zijn eigen mond. Het was een Deen, een landsman van mij, een reizend theaterdirecteur. Hij had zijn hele personeel bij zich, dat lag in een grote kist: het was een marionettentheater. Zijn aangeboren goede humeur, zei hij, was gelouterd door een ingenieur en bij dat experiment was hij volkomen gelukkig geworden. Ik begreep hem niet dadelijk, maar toen legde hij mij de hele geschiedenis heel helder uit.
Hier is ze. "Het was in Slagelse," zei hij. "Ik gaf een voorstelling in de herberg van het postkantoor, een briljante gelegenheid en een briljant publiek, geen van allen aangenomen, op een paar oude juffrouwen na.
Toen kwam er één personage, in het zwart gekleed, die eruit zag als een student.
Hij ging zitten en lachte altijd op het juiste ogenblik, klapte op het juiste ogenblik: het was een ongewone toeschouwer. Ik moest weten wie hij was en ik hoorde dat het een ingenieur was van de Technische Hogeschool, uitgezonden om de mensen in de provincie wat te leren. Om acht uur was de voorstelling uit, kinderen moeten immers vroeg naar bed en je moet denken aan het gemak van het publiek. Om negen uur begon de ingenieur met zijn voordracht en zijn proeven en nu was ik onder zijn gehoor.
Het was merkwaardig om te zien en te horen. Het meeste ging over mijn hoofd heen en bij de dominee naar binnen, om zo te zeggen, maar dit moest ik toch denken: "Wanneer wij mensen zoiets kunnen uitvinden, dan moeten wij het ook langer kunnen uithouden dan tot het ogenblik waarop we onder de aarde gestopt worden."
Hij ging zitten en lachte altijd op het juiste ogenblik, klapte op het juiste ogenblik: het was een ongewone toeschouwer. Ik moest weten wie hij was en ik hoorde dat het een ingenieur was van de Technische Hogeschool, uitgezonden om de mensen in de provincie wat te leren. Om acht uur was de voorstelling uit, kinderen moeten immers vroeg naar bed en je moet denken aan het gemak van het publiek. Om negen uur begon de ingenieur met zijn voordracht en zijn proeven en nu was ik onder zijn gehoor.
Het was merkwaardig om te zien en te horen. Het meeste ging over mijn hoofd heen en bij de dominee naar binnen, om zo te zeggen, maar dit moest ik toch denken: "Wanneer wij mensen zoiets kunnen uitvinden, dan moeten wij het ook langer kunnen uithouden dan tot het ogenblik waarop we onder de aarde gestopt worden."
Het waren niets dan kleine wonderen die hij verrichtte en toch liep alles zo gesmeerd, zomaar vanzelf. In de tijd van Mozes en de profeten was zo'n ingenieur een van 's lands wijzen geworden en in de middeleeuwen hadden ze hem verbrand. Ik sliep de hele nacht niet en toen ik de volgende avond een voorstelling gaf en de ingenieur er weer was, toen kwam ik echt in een goede stemming. Ik heb gehoord van een toneelspeler die, als hij voor "jonge minnaar" speelde, voortdurend maar aan één persoon uit het publiek dacht; voor haar speelde hij en de hele verdere zaal vergat hij.
De ingenieur was nu mijn "persoon," mijn hele publiek waar ik voor speelde. Toen de voorstelling uit was werden alle poppen teruggeroepen en de ingenieur nodigde me uit een glas wijn met hem te drinken; hij praatte over mijn komedie en ik over zijn wetenschap en ik geloof dat wij alle twee aan beide voorstellingen evenveel genoegen hadden beleefd. Maar ik had toch het laatste woord want er was in zijn voorstelling zoveel waar hij zelf geen rekenschap van kon geven. Bijvoorbeeld dat een stuk ijzer dat door een spiraal valt, magnetisch wordt, ja, wat betekent dat: de geest is over het stuk ijzer gegaan, maar waar is die vandaan gekomen? "Het is net als met de mensen," dacht ik. "Onze Lieve Heer laat hen vallen door een spiraal van de tijd en de geest komt over hen en zo staat daar dan een Luther, een Napoleon of zo iemand. "De hele wereld is een reeks van wonderen," zei de ingenieur, "maar wij zijn er zo aan gewoon dat wij er niets bijzonders meer aan vinden." En hij praatte en hij verklaarde, op het laatst was het net alsof hij mijn hersenpan oplichtte en ik moest eerlijk bekennen dat, als ik niet een oude man was geweest, ik onmiddellijk naar de Technische Hogeschool zou zijn gegaan en dan zou ik het naadje van de kous hebben willen weten, al was ik ook één van de gelukkigste mensen. "Eén van de gelukkigste!" zei hij, en het was net alsof hij ervan proefde. "Bent u gelukkig?" vroeg hij. "Ja," zei ik, "gelukkig ben ik, ik ben welkom in alle steden waar ik met mijn troepje kom. Ik heb weliswaar nog één wens, die zo nu en dan over mij komt, als een nachtmerrie die er met mijn goede humeur vandoor gaat: dat is nog eens directeur te worden van een levende troep, van een mensentoneelgezelschap." - "U wenst dus uw poppen levend, u wilt dat zij echte toneelspelers zullen worden," zei hij, "en u zelf wilt directeur worden, dan zou u volkomen gelukkig zijn, gelooft u?" Hij geloofde het niet, maar ik geloofde het wel en wij praatten heen en weer en toen bleven wij beiden op ons stuk staan, maar wij klonken met elkaar en de wijn was heel goed, maar er was toverij in, want het slot van het verhaal is dat ik een beetje beneveld raakte. Toch was het niet zo, ik zag alles heel duidelijk.
Het was alsof de zon in de kamer scheen, het gezicht van de ingenieur straalde en ik moest denken aan de oude goden in hun eeuwige jeugd, toen zij op aarde rondwandelden.
Dat zei ik hem, toen glimlachte hij en ik zou gezworen hebben dat hij een verklede god was of één van de familie - en dat was hij. Mijn liefste wens zou vervuld worden, de poppen zouden leven en ik zou directeur van mensen worden. Wij dronken erop; hij pakte al mijn poppen in de houten kist, bond die op mijn rug en toen liet hij mij vallen door een spiraal. Ik hoor nog hoe ik neerplofte. Ik lag op de grond, dat is vast en zeker, en de hele troep sprong de kist uit.
Dat zei ik hem, toen glimlachte hij en ik zou gezworen hebben dat hij een verklede god was of één van de familie - en dat was hij. Mijn liefste wens zou vervuld worden, de poppen zouden leven en ik zou directeur van mensen worden. Wij dronken erop; hij pakte al mijn poppen in de houten kist, bond die op mijn rug en toen liet hij mij vallen door een spiraal. Ik hoor nog hoe ik neerplofte. Ik lag op de grond, dat is vast en zeker, en de hele troep sprong de kist uit.
De geest was over hen allen gekomen, alle poppen waren voortreffelijke kunstenaars geworden, dat zeiden ze zelf en ik was directeur. Alles was klaar voor de eerste voorstelling; de hele troep wilde me spreken en het publiek ook.
De danseres zei dat, als zij niet op één been stond, het hele huis zou vallen, zij was nummer één en wilde als zodanig worden behandeld. De pop die voor keizerin speelde wilde buiten het toneel ook als keizerin behandeld worden, want anders raakte zij uit haar rol. Degene die gebruikt werd om een brief binnen te brengen, deed zo gewichtig alsof hij "jonge minnaar" was, want de kleinen zijn, in een artistiek ensemble, van evenveel gewicht als de groten, zei hij. Toen verlangde de held dat zijn hele rol alleen maar uit slotreplieken zou bestaan, want daar werd het meest bij geapplaudisseerd; de primadonna wilde alleen maar in rood licht spelen, want dat flatteerde haar zo - zij wilde niet in blauw licht spelen.
Het waren net vliegen in een fles en ik zat midden in de fles, ik was directeur. Ik was buiten adem, ik was mijn hoofd kwijt, ik was zo ellendig als een mens maar zijn kan.
Het was een nieuw mensengeslacht waar ik in verzeild was geraakt. Ik wenste dat ik hen allemaal weer in de kist had en dat ik nooit directeur was geworden. Ik zei hun ronduit dat zij toch eigenlijk allemaal maar poppen waren en toen sloegen ze me dood. Ik lag op mijn bed in mijn kamer, hoe ik van de ingenieur daar terecht was gekomen, dat mag hij verklaren, maar ik kan het niet.
De danseres zei dat, als zij niet op één been stond, het hele huis zou vallen, zij was nummer één en wilde als zodanig worden behandeld. De pop die voor keizerin speelde wilde buiten het toneel ook als keizerin behandeld worden, want anders raakte zij uit haar rol. Degene die gebruikt werd om een brief binnen te brengen, deed zo gewichtig alsof hij "jonge minnaar" was, want de kleinen zijn, in een artistiek ensemble, van evenveel gewicht als de groten, zei hij. Toen verlangde de held dat zijn hele rol alleen maar uit slotreplieken zou bestaan, want daar werd het meest bij geapplaudisseerd; de primadonna wilde alleen maar in rood licht spelen, want dat flatteerde haar zo - zij wilde niet in blauw licht spelen.
Het waren net vliegen in een fles en ik zat midden in de fles, ik was directeur. Ik was buiten adem, ik was mijn hoofd kwijt, ik was zo ellendig als een mens maar zijn kan.
Het was een nieuw mensengeslacht waar ik in verzeild was geraakt. Ik wenste dat ik hen allemaal weer in de kist had en dat ik nooit directeur was geworden. Ik zei hun ronduit dat zij toch eigenlijk allemaal maar poppen waren en toen sloegen ze me dood. Ik lag op mijn bed in mijn kamer, hoe ik van de ingenieur daar terecht was gekomen, dat mag hij verklaren, maar ik kan het niet.
De maan scheen naar binnen op de vloer, waar de poppenkast ondersteboven lag en alle poppen lagen verspreid in het rond, kleine en grote, de hele zaak; maar ik was er gauw bij, ik sprong uit mijn bed en allemaal kwamen ze weer in de kist; sommige op hun kop en sommige op hun benen. Ik smeet het deksel dicht en ging zelf boven op de kist zitten; het was om uit te tekenen! Kunt u het voor u zien, ik wel. "Nu blijven jullie daar," zei ik, "en nooit wens ik meer dat jullie vlees en bloed krijgen!" Ik was in zo'n vrolijke stemming, ik was de gelukkigste mens; de ingenieur had mij gelouterd. Ik zat daar in pure gelukzaligheid, viel op de kist in slaap, en 's morgens - eigenlijk was het 's middags, maar ik sliep die morgen wonderbaarlijk lang - zat ik er nog, gelukkig, en ik had intussen geleerd dat mijn vroegere enige wens dom was geweest. Ik vroeg naar de ingenieur, maar hij was weg, net als de Griekse en Romeinse goden. En van die tijd af was ik de gelukkigste mens. Ik ben een gelukkige directeur, mijn personeel heeft niet veel praats, het publiek evenmin, dat vermaakt zich kostelijk, ik maak al mijn stukken zelf. Ik neem uit alle komedies het beste en niemand ergert zich erover. Stukken waar de grote theaters de diepste minachting voor hebben, maar waar het publiek dertig jaar geleden achteraan liep en om griende, daarover ontferm ik me nu, die voer ik nu op voor de kleintjes en die kleintjes, die grienen net als vader en moeder vroeger.
Ik voer "Johanna Montfaucon" op en "Dyveke," maar gecoupeerd, want de kleintjes houden niet erg van langdradig verliefd geleuter, zij willen ongeluk, maar gauw. Nu heb ik Denemarken van buiten en van binnen bereisd, ken alle mensen en men kent mij; nu ben ik op weg naar Zweden en heb ik daar succes en verdien ik er goed geld, dan word ik Scandinaviër, anders niet, dat zeg ik u die mijn landsman bent."
En ik, als landsman, vertel het natuurlijk onmiddellijk verder, alleen om te vertellen.
Ik voer "Johanna Montfaucon" op en "Dyveke," maar gecoupeerd, want de kleintjes houden niet erg van langdradig verliefd geleuter, zij willen ongeluk, maar gauw. Nu heb ik Denemarken van buiten en van binnen bereisd, ken alle mensen en men kent mij; nu ben ik op weg naar Zweden en heb ik daar succes en verdien ik er goed geld, dan word ik Scandinaviër, anders niet, dat zeg ik u die mijn landsman bent."
En ik, als landsman, vertel het natuurlijk onmiddellijk verder, alleen om te vertellen.