In the city of Florence, not far from the Piazza del Granduca, runs a little street called Porta Rosa. In this street, just in front of the market-place where vegetables are sold, stands a pig, made of brass and curiously formed. The bright color has been changed by age to dark green; but clear, fresh water pours from the snout, which shines as if it had been polished, and so indeed it has, for hundreds of poor people and children seize it in their hands as they place their mouths close to the mouth of the animal, to drink. It is quite a picture to see a half-naked boy clasping the well-formed creature by the head, as he presses his rosy lips against its jaws.
Every one who visits Florence can very quickly find the place; he has only to ask the first beggar he meets for the Metal Pig, and he will be told where it is.
It was late on a winter evening; the mountains were covered with snow, but the moon shone brightly, and moonlight in Italy is like a dull winter's day in the north; indeed it is better, for clear air seems to raise us above the earth, while in the north a cold, gray, leaden sky appears to press us down to earth, even as the cold damp earth shall one day press on us in the grave. In the garden of the grand duke's palace, under the roof of one of the wings, where a thousand roses bloom in winter, a little ragged boy had been sitting the whole day long; a boy, who might serve as a type of Italy, lovely and smiling, and yet still suffering. He was hungry and thirsty, yet no one gave him anything; and when it became dark, and they were about to close the gardens, the porter turned him out. He stood a long time musing on the bridge which crosses the Arno, and looking at the glittering stars, reflected in the water which flowed between him and the elegant marble bridge Della Trinita.
He then walked away towards the Metal Pig, half knelt down, clasped it with his arms, and then put his mouth to the shining snout and drank deep draughts of the fresh water. Close by, lay a few salad-leaves and two chestnuts, which were to serve for his supper. No one was in the street but himself; it belonged only to him, so he boldly seated himself on the pig's back, leaned forward so that his curly head could rest on the head of the animal, and, before he was aware, he fell asleep.
It was midnight. The Metal Pig raised himself gently, and the boy heard him say quite distinctly, "Hold tight, little boy, for I am going to run;" and away he started for a most wonderful ride. First, they arrived at the Piazza del Granduca, and the metal horse which bears the duke's statue, neighed aloud. The painted coats-of-arms on the old council-house shone like transparent pictures, and Michael Angelo's David tossed his sling; it was as if everything had life. The metallic groups of figures, among which were Perseus and the Rape of the Sabines, looked like living persons, and cries of terror sounded from them all across the noble square.
By the Palazzo degli Uffizi, in the arcade, where the nobility assemble for the carnival, the Metal Pig stopped.
"Hold fast," said the animal; "hold fast, for I am going up stairs." The little boy said not a word; he was half pleased and half afraid.
They entered a long gallery, where the boy had been before. The walls were resplendent with paintings; here stood statues and busts, all in a clear light as if it were day. But the grandest appeared when the door of a side room opened; the little boy could remember what beautiful things he had seen there, but to-night everything shone in its brightest colors.
Here stood the figure of a beautiful woman, as beautifully sculptured as possible by one of the great masters. Her graceful limbs appeared to move; dolphins sprang at her feet, and immortality shone from her eyes. The world called her the Venus de Medici. By her side were statues, in which the spirit of life breathed in stone; figures of men, one of whom whetted his sword, and was named the Grinder; wrestling gladiators formed another group, the sword had been sharpened for them, and they strove for the goddess of beauty.
The boy was dazzled by so much glitter; for the walls were gleaming with bright colors, all appeared living reality.
As they passed from hall to hall, beauty everywhere showed itself; and as the Metal Pig went step by step from one picture to the other, the little boy could see it all plainly. One glory eclipsed another; yet there was one picture that fixed itself on the little boy's memory, more especially because of the happy children it represented, for these the little boy had seen in daylight.
Many pass this picture by with indifference, and yet it contains a treasure of poetic feeling; it represents Christ descending into Hades. They are not the lost whom the spectator sees, but the heathen of olden times. The Florentine, Angiolo Bronzino, painted this picture; most beautiful is the expression on the face of the two children, who appear to have full confidence that they shall reach heaven at last. They are embracing each other, and one little one stretches out his hand towards another who stands below him, and points to himself, as if he were saying, "I am going to heaven." The older people stand as if uncertain, yet hopeful, and they bow in humble adoration to the Lord Jesus.
On this picture the boy's eyes rested longer than on any other: the Metal Pig stood still before it. A low sigh was heard. Did it come from the picture or from the animal? The boy raised his hands towards the smiling children, and then the Pig ran off with him through the open vestibule.
"Thank you, thank you, you beautiful animal," said the little boy, caressing the Metal Pig as it ran down the steps.
"Thanks to yourself also," replied the Metal Pig; "I have helped you and you have helped me, for it is only when I have an innocent child on my back that I receive the power to run. Yes; as you see, I can even venture under the rays of the lamp, in front of the picture of the Madonna, but I may not enter the church; still from without, and while you are upon my back, I may look in through the open door. Do not get down yet, for if you do, then I shall be lifeless, as you have seen me in the Porta Rosa."
"I will stay with you, my dear creature," said the little boy. So then they went on at a rapid pace through the streets of Florence, till they came to the square before the church of Santa Croce.
The folding-doors flew open, and light streamed from the altar through the church into the deserted square.
A wonderful blaze of light streamed from one of the monuments in the left-side aisle, and a thousand moving stars seemed to form a glory round it; even the coat-of-arms on the tomb-stone shone, and a red ladder on a blue field gleamed like fire. It was the grave of Galileo. The monument is unadorned, but the red ladder is an emblem of art, signifying that the way to glory leads up a shining ladder, on which the prophets of mind rise to heaven, like Elias of old.
In the right aisle of the church every statue on the richly carved sarcophagi seemed endowed with life. Here stood Michael Angelo; there Dante, with the laurel wreath round his brow; Alfieri and Machiavelli; for here side by side rest the great men– the pride of Italy. The church itself is very beautiful, even more beautiful than the marble cathedral at Florence, though not so large.
It seemed as if the carved vestments stirred, and as if the marble figures they covered raised their heads higher, to gaze upon the brightly colored glowing altar where the white-robed boys swung the golden censers, amid music and song, while the strong fragrance of incense filled the church, and streamed forth into the square.
The boy stretched forth his hands towards the light, and at the same moment the Metal Pig started again so rapidly that he was obliged to cling tightly to him. The wind whistled in his ears, he heard the church door creak on its hinges as it closed, and it seemed to him as if he had lost his senses– then a cold shudder passed over him, and he awoke.
It was morning; the Metal Pig stood in its old place on the Porta Rosa, and the boy found he had slipped nearly off its back.
Fear and trembling came upon him as he thought of his mother; she had sent him out the day before to get some money, he had not done so, and now he was hungry and thirsty. Once more he clasped the neck of his metal horse, kissed its nose, and nodded farewell to it. Then he wandered away into one of the narrowest streets, where there was scarcely room for a loaded donkey to pass. A great iron-bound door stood ajar; he passed through, and climbed up a brick staircase, with dirty walls and a rope for a balustrade, till he came to an open gallery hung with rags. From here a flight of steps led down to a court, where from a well water was drawn up by iron rollers to the different stories of the house, and where the water-buckets hung side by side. Sometimes the roller and the bucket danced in the air, splashing the water all over the court. Another broken-down staircase led from the gallery, and two Russian sailors running down it almost upset the poor boy. They were coming from their nightly carousal. A woman not very young, with an unpleasant face and a quantity of black hair, followed them. "What have you brought home?" she asked, when she saw the boy.
"Don't be angry," he pleaded; "I received nothing, I have nothing at all;" and he seized his mother's dress and would have kissed it. Then they went into a little room. I need not describe it, but only say that there stood in it an earthen pot with handles, made for holding fire, which in Italy is called a marito. This pot she took in her lap, warmed her fingers, and pushed the boy with her elbow. "Certainly you must have some money," she said.
The boy began to cry, and then she struck him with her foot till he cried out louder. "Will you be quiet? or I'll break your screaming head;" and she swung about the fire-pot which she held in her hand, while the boy crouched to the earth and screamed. Then a neighbor came in, and she had also a marito under her arm. "Felicita," she said, "what are you doing to the child?"
"The child is mine," she answered; "I can murder him if I like, and you too, Giannina." And then she swung about the fire-pot. The other woman lifted up hers to defend herself, and the two pots clashed together so violently that they were dashed to pieces, and fire and ashes flew about the room. The boy rushed out at the sight, sped across the courtyard, and fled from the house. The poor child ran till he was quite out of breath; at last he stopped at the church, the doors of which were opened to him the night before, and went in. Here everything was bright, and the boy knelt down by the first tomb on his right, the grave of Michael Angelo, and sobbed as if his heart would break. People came and went, mass was performed, but no one noticed the boy, excepting an elderly citizen, who stood still and looked at him for a moment, and then went away like the rest.
Hunger and thirst overpowered the child, and he became quite faint and ill. At last he crept into a corner behind the marble monuments, and went to sleep. Towards evening he was awakened by a pull at his sleeve; he started up, and the same old citizen stood before him.
"Are you ill? where do you live? have you been here all day?" were some of the questions asked by the old man. After hearing his answers, the old man took him home to a small house close by, in a back street. They entered a glovemaker's shop, where a woman sat sewing busily. A little white poodle, so closely shaven that his pink skin could plainly be seen, frisked about the room, and gambolled upon the boy.
"Innocent souls are soon intimate," said the woman, as she caressed both the boy and the dog. These good people gave the child food and drink, and said he should stay with them all night, and that the next day the old man, who was called Giuseppe, would go and speak to his mother. A little homely bed was prepared for him, but to him who had so often slept on the hard stones it was a royal couch, and he slept sweetly and dreamed of the splendid pictures and of the Metal Pig.
Giuseppe went out the next morning, and the poor child was not glad to see him go, for he knew that the old man was gone to his mother, and that, perhaps, he would have to go back. He wept at the thought, and then he played with the little, lively dog, and kissed it, while the old woman looked kindly at him to encourage him.
And what news did Giuseppe bring back? At first the boy could not hear, for he talked a great deal to his wife, and she nodded and stroked the boy's cheek. Then she said, "He is a good lad, he shall stay with us, he may become a clever glovemaker, like you. Look what delicate fingers he has got; Madonna intended him for a glovemaker."
So the boy stayed with them, and the woman herself taught him to sew; and he ate well, and slept well, and became very merry. But at last he began to tease Bellissima, as the little dog was called. This made the woman angry, and she scolded him and threatened him, which made him very unhappy, and he went and sat in his own room full of sad thoughts. This chamber looked upon the street, in which hung skins to dry, and there were thick iron bars across his window. That night he lay awake, thinking of the Metal Pig; indeed, it was always in his thoughts. Suddenly he fancied he heard feet outside going pit-a-pat. He sprung out of bed and went to the window. Could it be the Metal Pig? But there was nothing to be seen; whatever he had heard had passed already. Next morning, their neighbor, the artist, passed by, carrying a paint-box and a large roll of canvas.
"Help the gentleman to carry his box of colors," said the woman to the boy; and he obeyed instantly, took the box, and followed the painter. They walked on till they reached the picture gallery, and mounted the same staircase up which he had ridden that night on the Metal Pig. He remembered all the statues and pictures, the beautiful marble Venus, and again he looked at the Madonna with the Saviour and St. John.
They stopped before the picture by Bronzino, in which Christ is represented as standing in the lower world, with the children smiling before Him, in the sweet expectation of entering heaven; and the poor boy smiled, too, for here was his heaven.
"You may go home now," said the painter, while the boy stood watching him, till he had set up his easel.
"May I see you paint?" asked the boy; "may I see you put the picture on this white canvas?"
"I am not going to paint yet," replied the artist; then he brought out a piece of chalk. His hand moved quickly, and his eye measured the great picture; and though nothing appeared but a faint line, the figure of the Saviour was as clearly visible as in the colored picture.
"Why don't you go?" said the painter. Then the boy wandered home silently, and seated himself on the table, and learned to sew gloves.
But all day long his thoughts were in the picture gallery; and so he pricked his fingers and was awkward. But he did not tease Bellissima. When evening came, and the house door stood open, he slipped out. It was a bright, beautiful, starlight evening, but rather cold. Away he went through the already-deserted streets, and soon came to the Metal Pig; he stooped down and kissed its shining nose, and then seated himself on its back. "You happy creature," he said; "how I have longed for you! we must take a ride to-night."
But the Metal Pig lay motionless, while the fresh stream gushed forth from its mouth. The little boy still sat astride on its back, when he felt something pulling at his clothes. He looked down, and there was Bellissima, little smooth-shaven Bellissima, barking as if she would have said, "Here I am too; why are you sitting there?" A fiery dragon could not have frightened the little boy so much as did the little dog in this place. "Bellissima in the street, and not dressed!" as the old lady called it; "what would be the end of this?" The dog never went out in winter, unless she was attired in a little lambskin coat which had been made for her; it was fastened round the little dog's neck and body with red ribbons, and was decorated with rosettes and little bells. The dog looked almost like a little kid when she was allowed to go out in winter, and trot after her mistress. And now here she was in the cold, and not dressed. Oh, how would it end? All his fancies were quickly put to flight; yet he kissed the Metal Pig once more, and then took Bellissima in his arms. The poor little thing trembled so with cold, that the boy ran homeward as fast as he could.
"What are you running away with there?" asked two of the police whom he met, and at whom the dog barked. "Where have you stolen that pretty dog?" they asked; and they took it away from him.
"Oh, I have not stolen it; do give it to me back again," cried the boy, despairingly.
"If you have not stolen it, you may say at home that they can send to the watch-house for the dog." Then they told him where the watch-house was, and went away with Bellissima.
Here was a dreadful trouble. The boy did not know whether he had better jump into the Arno, or go home and confess everything. They would certainly kill him, he thought. "Well, I would gladly be killed," he reasoned; "for then I shall die, and go to heaven:" and so he went home, almost hoping for death.
The door was locked, and he could not reach the knocker. No one was in the street; so he took up a stone, and with it made a tremendous noise at the door. "Who is there?" asked somebody from within.
"It is I," said he. "Bellissima is gone. Open the door, and then kill me."
Then indeed there was a great panic. Madame was so very fond of Bellissima. She immediately looked at the wall where the dog's dress usually hung; and there was the little lambskin.
"Bellissima in the watch-house!" she cried. "You bad boy! how did you entice her out? Poor little delicate thing, with those rough policemen! and she'll be frozen with cold."
Giuseppe went off at once, while his wife lamented, and the boy wept. Several of the neighbors came in, and amongst them the painter. He took the boy between his knees, and questioned him; and, in broken sentences, he soon heard the whole story, and also about the Metal Pig, and the wonderful ride to the picture-gallery, which was certainly rather incomprehensible. The painter, however, consoled the little fellow, and tried to soften the lady's anger; but she would not be pacified till her husband returned with Bellissima, who had been with the police. Then there was great rejoicing, and the painter caressed the boy, and gave him a number of pictures.
Oh, what beautiful pictures these were!– figures with funny heads; and, above all, the Metal Pig was there too. Oh, nothing could be more delightful. By means of a few strokes, it was made to appear on the paper; and even the house that stood behind it had been sketched in.
Oh, if he could only draw and paint! He who could do this could conjure all the world before him.
The first leisure moment during the next day, the boy got a pencil, and on the back of one of the other drawings he attempted to copy the drawing of the Metal Pig, and he succeeded. Certainly it was rather crooked, rather up and down, one leg thick, and another thin; still it was like the copy, and he was overjoyed at what he had done. The pencil would not go quite as it ought,– he had found that out; but the next day he tried again. A second pig was drawn by the side of the first, and this looked a hundred times better; and the third attempt was so good, that everybody might know what it was meant to represent.
And now the glovemaking went on but slowly. The orders given by the shops in the town were not finished quickly; for the Metal Pig had taught the boy that all objects may be drawn upon paper; and Florence is a picture-book in itself for any one who chooses to turn over its pages. On the Piazza della Trinità stands a slender pillar, and upon it is the goddess of Justice, blindfolded, with her scales in her hand. She was soon represented on paper, and it was the glovemaker's boy who placed her there. His collection of pictures increased; but as yet they were only copies of lifeless objects, when one day Bellissima came gambolling before him: "Stand still," cried he, "and I will draw you beautifully, to put amongst my collection." But Bellissima would not stand still, so she must be bound fast in one position. He tied her head and tail; but she barked and jumped, and so pulled and tightened the string, that she was nearly strangled; and just then her mistress walked in.
"You wicked boy! the poor little creature!" was all she could utter. She pushed the boy from her, thrust him away with her foot, called him a most ungrateful, good-for-nothing, wicked boy, and forbade him to enter the house again. Then she wept, and kissed her little half-strangled Bellissima.
At this moment the painter entered the room.
In the year 1834 there was an exhibition in the Academy of Arts at Florence. Two pictures, placed side by side, attracted a large number of spectators. The smaller of the two represented a little boy sitting at a table, drawing; before him was a little white poodle, curiously shaven; but as the animal would not stand still, it had been fastened with a string to its head and tail, to keep it in one position. The truthfulness and life in this picture interested every one. The painter was said to be a young Florentine, who had been found in the streets, when a child, by an old glovemaker, who had brought him up. The boy had taught himself to draw: it was also said that a young artist, now famous, had discovered talent in the child just as he was about to be sent away for having tied up madame's favorite little dog, and using it as a model.
The glovemaker's boy had also become a great painter, as the picture proved; but the larger picture by its side was a still greater proof of his talent. It represented a handsome boy, clothed in rags, lying asleep, and leaning against the Metal Pig in the street of the Porta Rosa. All the spectators knew the spot well. The child's arms were round the neck of the Pig, and he was in a deep sleep. The lamp before the picture of the Madonna threw a strong, effective light on the pale, delicate face of the child. It was a beautiful picture. A large gilt frame surrounded it, and on one corner of the frame a laurel wreath had been hung; but a black band, twined unseen among the green leaves, and a streamer of crape, hung down from it; for within the last few days the young artist had– died.
In de stad Florence, niet ver van de Piazza del Granduca, is een kleine dwarsstraat, ik geloof dat zij Porta Rossa genoemd wordt; in dat straatje, vóór een soort bazaar waar groente verkocht wordt, ligt een kunstig, uitstekend gemodelleerd bronzen varken. Het frisse, heldere water stroomt uit de bek van het dier, dat van ouderdom helemaal donkergroen is geworden. Alleen zijn snuit blinkt alsof hij blank gepolijst was en dat is hij ook door de vele honderden kinderen en de bedelaars, die hem met hun handen beetpakken en hun mond aan de bek van het dier zetten om te drinken. Het is een aantrekkelijk tafereel, het welgevormde dier omarmd te zien door zo'n mooie, halfnaakte dreumes die zijn frisse mond aan die snuit zet.
Ieder die Florence bezoekt vindt de plek gemakkelijk. Hij behoeft maar aan de eerste de beste bedelaar die hij ziet te vragen naar het bronzen varken en hij zal het vinden.
Het was laat op een winteravond, de bergen lagen met sneeuw bedekt, maar de maan scheen helder: maneschijn in Italië geeft een belichting die net zo goed is als een donkere winterdag in het noorden, ja, die nog beter is want de lucht straalt, de lucht werkt verheffend, terwijl in het noorden dat koude, grauwe loden dak ons tegen de koude, vochtige aarde drukt, die eens onze kist zal drukken.
In de slottuin van de hertog, onder het pijnboomdak waar in de winter duizenden rozen bloeien, had een verslonst ventje de hele dag gezeten, een kereltje dat men een beeld van Italië zelf zou kunnen noemen, zo mooi, zo lachend en toch ook zo zielig; hij was hongerig en dorstig. Niemand gaf hem een cent en toen het donker werd en de tuin gesloten moest worden, joeg de portier hem weg. Lang stond hij daar te dromen op de brug over de Arno en hij keek naar de sterren, die flonkerden in het water tussen hem en de prachtige marmeren brug, Della Trinita.
Hij sloeg de weg in die naar het bronzen varken voerde, knielde neer, sloeg zijn armen om de nek van het dier, hij zette zijn kleine mond aan de blinkende snuit van het beest en dronk met grote teugen het frisse water. Vlakbij lagen enkele slabladeren en een paar kastanjes, waarmee hij zijn avondmaal deed. Er was geen mens op straat, hij was helemaal alleen; hij ging op de rug van het bronzen varken zitten, leunde voorover, zodat zijn krullebol op de kop van het dier rustte, en vóór hij het zelf wist was hij ingeslapen.
Het was middernacht, het bronzen varken kwam in beweging; hij hoorde dat het duidelijk zei: "Ventje, houd je nu goed vast, want ik ga lopen!" En toen liep het met hem weg, dat was een grappige rit. Eerst kwamen ze op de Piazza del Granditca, waar het bronzen paard, dat het beeld van de hertog droeg, luid hinnikte; de bonte wapens op het oude stadhuis schenen als transparanten, en Michel Angelo's David zwaaide zijn slinger: het was een wonderlijk leven dat zich daar roerde. De bronzen groepen van Perseus en van de Sabijnse maagdenroof stonden daar al te levend; hun doodskreten klonken over het prachtige, eenzame plein.
Bij Palazzo deglï Uffizi, in de galerij waar de adel in de vastentijd bijeenkwam om carnaval te vieren, bleef het bronzen varken staan.
"Houd je goed vast," zei het dier, "houd je goed vast, want nu gaat het de trap op naar boven!" Het kleintje zei nog steeds geen woord, hij beefde en tegelijk vond hij het toch ook weer heerlijk.
Ze traden binnen in een lange galerij. Hij kende die goed, hij was er meer geweest; de wanden waren versierd met prachtige schilderijen, er stonden bustes en standbeelden, allemaal zo prachtig belicht alsof het dag was, maar het mooiste was het toen de deur naar een van de zijkamers openging, ja, die heerlijkheid kon het ventje zich best herinneren, maar in deze nacht was alles op zijn mooist.
Hier stond een schone, naakte vrouw, zó mooi als slechts de natuur en de grootste meester van het marmer konden vormen; zij bewoog haar schone ledematen, dolfijnen spartelden aan haar voeten, de onsterfelijkheid straalde haar uit de ogen. De wereld noemde haar de Venus van Medici. Aan elke kant van haar prijkten marmeren beelden, meer geest dan steen: het waren mooie, naakte mannen, de een scherpte zijn zwaard, de slijper werd hij genoemd; worstelende gladiatoren maakten de tweede groep uit; het zwaard werd gescherpt, de strijders worstelden ter ere van de godin der schoonheid.
De jongen was als verblind door al die pracht; de wanden straalden in heerlijke kleuren en alles was leven en beweging; verdubbeld openbaarde zich het beeld van Venus, van de aardse Venus, zo weelderig en vurig als Titiaan haar aan zijn borst had gedrukt. Het was wonderlijk mooi. Twee schone vrouwen waren het; hun mooie, ongesluierde leden strekten zij op zachte kussens uit, hun borst ademde en hun hoofd bewoog, zodat de rijke lokken over de ronde schouders vielen, terwijl hun donkere ogen het gloeiende verlangen van hun bloed verrieden; maar geen van alle beelden of schilderijen waagde het van zijn plaats te komen of uit zijn omlijsting te treden. De godin van de schoonheid, de gladiatoren en de slijper bleven waar ze waren, want het aureool - dat van de Madonna, van Jezus en van Johannes uitstraalde - bond ze. De heilige voorstellingen waren geen afbeeldingen meer, het waren de heiligen zelf.
Wat een pracht en wat een schoonheid, zaal op zaal, het ventje zag alles: het bronzen varken liep namelijk rustig langs al die heerlijkheid. Het ene tafereel verdrong het andere; alleen één schilderij bleef goed in zijn herinnering bewaard, vooral door de vrolijke gelukkige kinderen die erop afgebeeld waren. Het ventje had hen eens bij daglicht toegeknikt.
Velen lopen dit schilderij zeker gemakkelijk voorbij en toch bevat het een schat van poëzie: het stelt Christus voor die afdaalt in de onderwereld, maar het zijn niet de gepijnigden die men om hem heen ziet, nee, het zijn de heidenen. De Florentijn Angiolo Bronzino heeft dit schilderij gemaakt; het schoonst is de uitdrukking van zekerheid van de kinderen dat ze naar de hemel gaan; twee kleintjes omhelzen elkaar reeds, een kind reikt een tweede beneden zich de hand en wijst op zichzelf, alsof het zeggen wilde: "Ik ga hemelwaarts." Alle ouderen staan onzeker, vol verwachting, of buigen zich ootmoedig biddend voor de Here Jezus. Naar dit schilderij keek de jongen langer dan naar de andere; het bronzen varken hield er een ogenblik voor stil. Men hoorde een zachte zucht: kwam die van het schilderij of uit de borst van het dier? De jongen wuifde met de hand naar de glimlachende kinderen - en toen vloog het dier met hem weg, weg door de open voorhal.
"Mijn dank en Gods zegen, jij lief beest," zei het ventje en hij liefkoosde het bronzen varken dat boem, boem! de trap met hem naar beneden sprong.
"Nee, ik moet dankbaar zijn en je Gods zegen toewensen," zei het bronzen varken, "ik heb jou geholpen maar jij hebt ook mij geholpen, want alleen met een onschuldig kind op de rug krijg ik kracht om te lopen. Kijk, dan durf ik zelfs onder het schijnsel van de lamp voor het Madonnabeeld door. Ik kan je overal heen dragen, maar niet in de kerk! Maar als jij bij mij bent kan ik buiten door de open deur naar binnen zien. Maar stijg dan niet af; als je dat doet val ik dood neer, zoals je mij overdag ziet liggen in Porta Rossa!"
"Ik blijf bij je, mijn lief beest" zei het ventje, en toen ging bet in razende vaart door de straten van Florence tot aan het plein voor de kerk Santa Croce,
De grote vleugeldeuren sprongen open. De kaarsen straalden van het altaar door de kerk naar buiten, op het verlaten plein. Een wonderlijke glans straalde uit een grafmonument in de linkerzijbeuk, duizenden dwarrelende sterren vormden er als het ware een aureool omheen. Een wapenteken sierde het graf, een rode ladder op een blauw veld, die scheen te gloeien als vuur. Dat was het graf van Galileï, het is een eenvoudig gedenkteken, maar de rode ladder op het blauwe veld is een gewichtig wapenteken, het is als het ware het wapen van de kunst zelf, haar weg leidt immers ook op een gloeiende ladder hemelwaarts. Alle profeten van de geest gaan hemelwaarts als de profeet Elia.
In de rechterzijbeuk scheen elk beeld op de kostbare sarcofagen leven te hebben gekregen. Daar stond Michel Angelo, daar Dante met een lauwerkrans om het hoofd, Alfieri, Machiavelli: naast elkaar rusten hier al deze grote mannen, de trots van Italië! Het is een prachtige kerk, heel wat mooier - al is ze dan niet zo groot - dan Florences marmeren kathedraal.
Het was alsof de marmeren kleren zich bewogen, alsof al die grote gestalten hun hoofd nog hoger hieven en in de nacht staarden, onder muziek en gezang, naar het bonte, stralende hoogaltaar waar in het wit geklede knapen hun gouden wierookvaten zwaaiden; de sterke geur verspreidde zich vanuit de kerk over het open plein.
De jongen strekte zijn hand uit naar de glans van de kaarsen en op hetzelfde ogenblik vloog het bronzen varken weg; hij moest zich stevig aan het dier vasthouden, de wind gierde hem om de oren. Hij hoorde hoe de deur knarste in de hengsels toen de kerk gesloten werd, maar op hetzelfde ogenblik verloor hij naar het hem toescheen zijn bewustzijn. Hij voelde een ijzige koude - en sloeg zijn ogen op.
Het was morgen, hij zat half op, half naast het bronzen varken, dat stond waar het altijd placht te staan, in de straat Porta Rossa.
Vrees en angst vervulden het ventje bij de gedachte aan haar die hij moeder noemde, die hem gisteren had weggestuurd en hem had gezegd dat hij aan geld moest zien te komen, maar hij had niets, hij was hongerig en dorstig. Nog eens omarmde hij het bronzen varken, kuste het op zijn snuit, knikte het toe en liep toen weg, in de richting van een van de alIer nauwste straatjes, nauwelijks breed genoeg voor een goedbepakte ezel. Een grote, met ijzer beslagen deur stond halfopen, hierdoor ging hij langs een gemetselde trap naar boven, met vuile muren en een glibberig touw als leuning. En toen kwam hij aan een open galerij met vodden behangen en van hier leidde een trap naar een open hof waar, van de put uit, grote ijzeren draden waren gespannen naar alle verdiepingen van het huis: de ene wateremmer zweefde naast de andere door de lucht, terwijl de katrol piepte en de emmer danste, zodat het water beneden op de grond spatte. Weer ging het omhoog langs een vervallen, gemetselde trap; twee matrozen, Russen waren het, sprongen vrolijk naar beneden en hadden bijna het arme kereltje ondersteboven gelopen. Ze kwamen van een nachtelijk bacchanaal.
Een niet jonge maar weelderige vrouwengestalte, met dik zwart haar, volgde hen. "Wat heb je meegebracht?" zei ze tot de jongen.
"Wees niet boos!" smeekte hij, "ik kreeg niets, helemaal niets!" - en hij pakte zijn moeders japon beet alsof hij die wilde kussen; ze gingen de kamer binnen - die willen we niet beschrijven! Dit alleen moet verteld worden dat er een bekken met houtskoolvuur, een zogenaamde marïto stond, dit nam ze aan haar arm, warmde haar vingers en gaf de jongen een stoot met de elleboog: "Je hebt wél geld meegebracht!"
Het kind huilde, zij trapte hem; hij jammerde luid. "Wil je je mond houden of ik sla je je jankende kop in!" en zij zwaaide het kolenbekken dat ze in de hand hield, en de jongen bukte met een gil. Toen trad een buurvrouw binnen en ook zij had haar marito aan de arm. "Felicita, wat voer je daar uit met het kind?"
"Het is mijn kind!" antwoordde Felicita, "ik kan het vermoorden als ik wil en jou erbij, Gianina!" En ze zwaaide haar kolenbekken; de ander hield het hare in de hoogte om af te weren en beide kolenbekkens sloegen tegen elkaar, zodat de scherven, het vuur en de as door het vertrek vlogen. Maar de jongen was op hetzelfde ogenblik de deur uit, over de hof naar buiten. Het arme ventje liep zo hard dat hij helemaal buiten adem raakte; hij bleef stilstaan voor de Santa Croce-kerk, de kerk die haar grote deur in de afgelopen nacht voor hem geopend had, en hij trad binnen. Alles straalde, hij knielde neer bij het eerste graf aan de rechterzijde, het was het graf van Michel Angelo, en spoedig snikte hij luid. Mensen kwamen en gingen, de mis werd gelezen, niemand nam notitie van de jongen; alleen een oudachtig mannetje bleef stilstaan, keek naar hem... en ging toen weg net als de anderen. Honger en dorst plaagden het ventje, hij was amechtig en ziek; hij kroop helemaal weg in het hoekje tussen de muur en het marmeren monument en viel in slaap. Tegen de avond werd hij weer wakker doordat iemand hem heen en weer schudde, hij stond snel op -- hetzelfde oude mannetje stond voor hem.
"Ben je ziek? Waar hoor je thuis? Ben je hier de hele dag geweest?" waren enkele van de vele vragen die de oude hem stelde; hij gaf antwoord, en de oude man nam hem met zich mee naar een klein huisje vlakbij, in een van de zijstraten; zij gingen binnen in een handschoenmakerswerkplaats, waar de vrouw ijverig zat te naaien toen ze binnenkwamen. Een kleine witte Bologneser, zo kaal geschoren dat men zijn roze huid kon zien, sprong van vreugde tegen het ventje op.
"De onschuldige zieltjes herkennen elkaar," zei de vrouw en ze streelde de hond en de jongen. Deze kreeg bij de goede mensen te eten en te drinken en ze zeiden dat hij daar gerust de nacht mocht doorbrengen; de volgende dag zou vader Giuseppe met zijn moeder gaan praten. Hij kreeg een klein armoedig bed, maar voor hem die dikwijls op de harde stenen vloer moest slapen was het vorstelijk; hij sliep zo heerlijk en hij droomde van de kostbare schilderijen en van het bronzen varken.
Vader Giuseppe ging de volgende morgen uit; het arme kind was daar niet zo blij om want het wist dat de bedoeling van dat uitgaan was hem naar zijn moeder terug te brengen, en hij huilde en kuste de kleine levendige hond, en de vrouw knikte hen beiden toe.
En wat voor antwoord bracht vader Giuseppe mee? Hij praatte druk met zijn vrouw en zij knikte en streelde de jongen. "Het is een beeldig kind," zei ze. "Wat een pracht van een handschoenmaker kan eruit hem groeien, net zo een als jij! En vingertjes heeft hij, zo teer en buigzaam! Madonna heeft hem voorbeschikt tot handschoenmaker!"
En de jongen bleef daar in huis en de vrouw leerde hem zelf naaien; hij kreeg goed te eten, hij sliep goed, hij werd vrolijk en begon Bellissima te plagen, zo heette het hondje; de vrouw dreigde hem met de vinger en gaf hem een standje en was boos.
De jongen trok zich dat erg aan, hij zat in gedachten in zijn kamertje; dit keek uit op de straat, binnen werden huiden gedroogd, dikke ijzeren staven waren voor de vensters; hij kon niet slapen, hij moest voortdurend aan het bronzen varken denken en plotseling hoorde hij buiten: klats, klats! daar was het zeker! Hij sprong naar het raam maar er was niets te zien, het was alweer voorbij.
"Help meneer toch eens zijn verfkist te dragen!" zei de vrouw 's morgens tot de jongen toen de jeugdige buurman, de schilder, er zelf mee kwam aanslepen en ook nog met een groot, opgerold stuk linnen, en het kind pakte de kist beet en volgde de schilder. Zij sloegen de weg in naar de galerij, gingen langs dezelfde trap naar boven die hij zo goed kende van de nacht toen hij op het bronzen varken uit rijden was geweest; hij herkende de beeldhouwwerken en de schilderijen, de heerlijke Venus van marmer en ook de beide die in kleuren leefden; hij zag Gods Moeder, Jezus en Johannes weer.
Nu stonden ze stil voor het schilderij van Bronzino, waar Christus in de onderwereld afdaalt en waar de kinderen om Hem heen in zoet vertrouwen op hun hemelse zaligheid glimlachen; het arme kind glimlachte ook want hier was hij in zijn hemel.
"Nu kun je weer naar huis gaan," zei de schilder tot hem toen hij daar zo lang gestaan had dat deze zijn ezel al had opgesteld.
"Mag ik ernaar kijken terwijl u schildert?" zei de jongen, "mag ik zien hoe u dat schilderij daar op dat witte doek krijgt?"
"Nu schilder ik niet," zei de man en hij haalde zijn zwarte krijt te voorschijn, snel bewoog zijn hand zich. Zijn oog mat het grote schilderij en ofschoon er maar een dunne streep kwam te staan, toch stond Christus daar net zo zwevend als op het echte schilderij.
"Maar ga nu toch!" zei de schilder, en de jongen wandelde stil naar huis terug, ging op de tafel zitten en leerde handschoenen naaien.
Maar de hele dag waren zijn gedachten bij de schilderijen en daarom prikte hij zich in zijn vingers, deed onhandig, maar plaagde dan ook Bellissima niet. Toen het avond werd en de straatdeur juist openstond sloop hij naar buiten; het was koud maar er was een heldere sterrenhemel, mooi en stralend, en hij zwierf door de straten waar het al stil was geworden en spoedig stond hij voor het bronzen varken. Hij boog zich over het dier, kuste zijn blinkende snuit en ging op zijn rug zitten. "Jij lief beest," zei hij, "wat heb ik naar je verlangd! Wij moeten vannacht weer uit rijden!" Het bronzen varken lag onbeweeglijk en het frisse water borrelde uit zijn bek. Het ventje zat ruiter te paard boven op het dier; daar trok hem iemand aan zijn kleren; hij keek opzij. Bellissima, de kleine, naakte, geschoren Bellissima was het.
De hond was mee het huis uitgeslopen en was de kleine gevolgd, zonder dat deze het merkte. Bellissima blafte alsof hij zeggen wilde: zie je dat ik ben meegegaan, waarom ga je hier zitten? Geen vurige draak kon de jongen meer schrik hebben aangejaagd dan dat hondje hier op deze plaats. Bellissima op straat en dat nog wel zonder aangekleed te zijn, zoals de oude moeder het noemde! Wat moest daarvan worden! De hond kwam 's winters nooit buiten zonder dat hij een lamsvelletje aan had, dat voor hem geknipt en genaaid was. Het vel kon met een rood bandje om de hals worden vastgebonden, er waren een strik en een belletje aan, en op dezelfde wijze werd het onder zijn buik vastgebonden. Het hondje zag er bijna uit als een hertje wanneer het in de winter in die kleding verlof kreeg om met de vrouw een ommetje te maken. Bellissima was hier bij hem en niet gekleed: wat moest daarvan worden? Alle fantasieën waren verdwenen, toch kuste de jongen het bronzen varken. Hij nam Bellissima op de arm - het diertje sidderde van de kou, daarom liep de jongen zo hard hij kon.
"Wat heb je daar?" riepen twee gendarmen die hij tegenkwam, en Bellissima blafte. "Waar heb je die mooie hond gestolen?" vroegen ze en namen hem het diertje af.
"Geef hem terug!" jammerde de jongen.
"Als je hem niet gestolen hebt, dan kun je thuis zeggen dat de hond op de wacht kan worden afgehaald!" En zij noemden de plaats en verdwenen met Bellissima.
Dat waren een ellende en een droefheid. Hij wist niet of hij in de Arno wilde springen of naar huis gaan en alles bekennen! Zij zouden hem vast doodslaan, dacht hij. "Maar ik wil graag doodgeslagen worden, ik wil sterven, dan kom ik bij Jezus en Madonna!" en hij ging huiswaarts, voornamelijk om doodgeslagen te worden.
De deur was gesloten, hij kon niet bij de klopper. Er was niemand op straat, maar een steen lag los en daarmee beukte hij op de deur.
"Wie is daar?" riepen ze binnen.
"Ik ben het!" zei hij, "Bellissima is weg! Doe open en sla me dood!"
Dat was een schrik, vooral voor de vrouw, om die arme Bellissima. Zij keek dadelijk naar de muur waar het dek van het hondje moest hangen, het lamsvelletje hing daar ook.
"Bellissima op de wacht!" riep ze luidskeels; "jij akelig kind, waar heb je hem mee naar toe genomen? Hij vriest dood! Dat tere diertje bij die ruwe soldaten!"
En nu moest vader dadelijk eropuit! De vrouw jammerde en de jongen huilde! Alle mensen liepen in huis samen, ook de schilder kwam erbij; hij nam de jongen tussen zijn knieën, vroeg hem uit en bij stukjes en beetjes kreeg hij de hele geschiedenis te horen, van het bronzen varken en van de galerij - helemaal goed te begrijpen was het niet, de schilder troostte het ventje, deed een goed woordje voor hem bij de oude, maar zij was toch niet tevreden vóór vader thuis was gekomen met Bellissima, die bij de soldaten geweest was. Dat was me een vreugde! De schilder streelde de arme jongen en gaf hem een handvol tekeningen.
O, dat waren prachtexemplaren, wonderlijke koppen, maar boven alles - daar was het bronzen varken zelf in levenden lijve! O, dat was het heerlijkste van alles! Met een paar strepen was het op papier neergezet en zelfs het huis erachter was aangeduid.
"Kon ik toch maar tekenen en schilderen! Dan kon ik de hele wereld veroveren!" De volgende dag op het eerste het beste ogenblik dat hij alleen was, greep het ventje een potlood en op de witte kant van een der tekeningen probeerde hij het bronzen varken na te tekenen, en het gelukte! Een beetje scheef, zijn ene poot te dik en zijn andere te dun, maar het was toch begrijpelijk, zelf was hij er erg blij mee! Het potlood wilde niet helemaal zoals hij wilde, merkte hij wel; maar de volgende dag stond er een tweede bronzen varken naast het eerste en dat was honderdmaal beter; en het derde was zo goed dat iedereen het onmiddellijk herkende.
Maar met de handschoennaaierij ging het slecht, met het boodschappen doen in de stad ging het langzaam, want het bronzen varken had hem geleerd dat alles, wat zich aan hem voordeed, ook op papier kon worden afgebeeld; en de stad Florence is één groot prentenboek wanneer men erin wil bladeren. Er staat op de Piazza della Trinita een slanke zuil, en daar bovenop staat de godin der rechtvaardigheid met geblinddoekte ogen en een weegschaal; dadelijk stond ze op het papier en het was het jongetje van de handschoenmaker die haar daar zo had neergezet. De verzameling tekeningen groeide, maar het waren allemaal nog dode dingen; toen huppelde eens op een dag Bellissima voor zijn voeten. "Sta stil!" zei hij, "dan zal ik iets moois van je maken en dan mag je ook in mijn tekenboek komen!" Maar Bellissima wilde niet stilstaan, toen moest hij vastgebonden worden: kop en staart werden vastgebonden, het dier blafte en maakte allerlei sprongen; het touw moest steviger worden vastgebonden - en toen kwam de vrouw erbij..
"Jij goddeloze jongen! Dat arme dier!" was alles wat zij uit kon brengen en ze duwde de jongen opzij, trapte hem en wees hem de deur; hem, die het ondankbaarste boefje, het meest goddeloze kind was! En huilend kuste zij haar kleine, halfgesmoorde Belltssima.
De schilder kwam op hetzelfde ogenblik de trap op en... dit is het keerpunt in de vertelling!
In het jaar 1834 was er in de Academia della Arte in Florence een tentoonstelling; twee schilderijen naast elkaar opgehangen trokken een grote schare toeschouwers. Op het kleinste schilderij was een vrolijk jongetje voorgesteld dat zat te tekenen; als model had hij een wit, erg kaalgeschoren hondje, maar het beestje wilde niet stilstaan en was daarom met een touwtje vastgebonden aan zijn kop en aan zijn staart; er was in dit stukje iets sterk levends en waars dat tot een ieder moest spreken. De schilder was, naar men vertelde, een jonge Florentijn die als kind op straat gevonden zou zijn en door een oude handschoenmaker zou zijn opgevoed; hij had zichzelf tekenen geleerd. Een nu beroemd schilder had dit talent ontdekt toen de jongen eens op een keer het huis uitgejaagd zou worden omdat hij het lievelingetje van de vrouw, dat hondje, had vastgebonden en tot model gemaakt.
De handschoenmakersjongen was een groot schilder geworden! Dat bewees dit schilderij, dat bewees in het bijzonder het grotere daarnaast: hier was maar één figuur op afgebeeld, een mooi, in lompen gekleed kereltje dat op straat zat te slapen; hij leunde tegen het bronzen varken in de straat Porta Rossa. Alle toeschouwers kenden de plaats. De armen van het kind rustten op de kop van het varken; het ventje sliep zo kalm, de lamp bij het Madonnabeeld wierp een sterk, effectvol licht op het schone, bleke gelaat van het kind. Het was een prachtig schilderij; een grote vergulde lijst omgaf het en om de hoek van de lijst was een lauwerkrans gehangen, maar tussen de groene bladeren door was een zwart lint gewonden, en daaraan hing een zwart rouwfloers.
De jonge kunstenaar was een dezer dagen - gestorven!